هدف این پژوهش ارزیابی ساختاری مقالههای حوزۀ ادبیات عربی نشریۀ ادبیات پایداری است. روش پژوهش تحلیل محتوای تلفیقی (کمی و کیفی) است که دادههای کیفی پس از جمعآوری از طریق پرسشنامه و با آمار توصیفی و نرمافزار اکسل به دادههای کمی تبدیل شدهاند. جامعۀ آماری این پژوهش مقالههای نشریۀ ادبیات پایداری در حوزۀ ادبیات عربی ...
بیشتر
هدف این پژوهش ارزیابی ساختاری مقالههای حوزۀ ادبیات عربی نشریۀ ادبیات پایداری است. روش پژوهش تحلیل محتوای تلفیقی (کمی و کیفی) است که دادههای کیفی پس از جمعآوری از طریق پرسشنامه و با آمار توصیفی و نرمافزار اکسل به دادههای کمی تبدیل شدهاند. جامعۀ آماری این پژوهش مقالههای نشریۀ ادبیات پایداری در حوزۀ ادبیات عربی از سال 1388 تا 1396 است که درمجموع 16 شماره را شامل میشود که از این تعداد 72 مقاله به حوزۀ ادبیات عربی اختصاص دارد. نتایج پژوهش نشان میدهد که مقالهها با توجه به معیارهای هفتگانۀ مطرحشده در پرسشنامه از سال 1388 تا سال 1396 روند رو به رشد داشتهاند. بیشترین اشکالها به سالهای آغازین مجله برمیگردد و این مشکلات تا سال 1394 وجود داشت، ولی پس از آن، مقالهها با ساختار تعریفشدۀ مقالههای علمی ـ پژوهشی مطابقت بیشتری دارند. بارزترین اشکالها در قسمت مقدمۀ مقالهها بود. نبودن انسجام بین هدف، سؤال، و پیشینۀ مقالهها از مهمترین کاستیهای مقدمۀ مقالهها بود.
ادبیات تطبیقی از شاخههای نقد ادبی است. همۀ آثاری را که تاکنون در این عرصه منتشر شده است میتوان بهطور کلی به چهار دسته تقسیم کرد: دستۀ نخست، آثاری که مربوط به نظریهپردازی در این عرصه است؛ دستۀ دوم، آثاری است که نگارنده عملاً به تطبیق بین مباحثی در ادبیات زبانی با زبان دیگر میپردازد؛ و دستۀ سوم، آثاری است که پژوهشگر اثر خویش ...
بیشتر
ادبیات تطبیقی از شاخههای نقد ادبی است. همۀ آثاری را که تاکنون در این عرصه منتشر شده است میتوان بهطور کلی به چهار دسته تقسیم کرد: دستۀ نخست، آثاری که مربوط به نظریهپردازی در این عرصه است؛ دستۀ دوم، آثاری است که نگارنده عملاً به تطبیق بین مباحثی در ادبیات زبانی با زبان دیگر میپردازد؛ و دستۀ سوم، آثاری است که پژوهشگر اثر خویش را آمیختهای از دو نوع پیش تنظیم میکند، یعنی کتاب او شامل بخش نظریهپردازی و بخش تطبیق است؛ دستۀ چهارم آثاری است که نگارنده براساس پژوهشهای خویش، با طرح ادبایی و آثاری از آنان، گزارش مبسوطی ارائه میدهد و درمورد محتوای هرکدام نقد و نظر دارد. کتاب عصام بهی، از نوع چهارم است. در این نوشتار نگارندۀ این سطور، برای نقد و بررسی این کتاب، پس از بررسی ساختاری و محتوایی و توجه به اصطلاحات تخصصی موجود، بررسی تناسب اثر با اهداف نگارنده و تناسب محتوا با عنوان و فهرست و تناسب کتاب با تدریس در دانشگاه و روزآمدی اطلاعات و ارجاع به منابع معتبر و سنجش کتاب از حیث نوآوری و امانتداری نگارندۀ آن و یافتن ویژگیهای برتر و کاستیها، مطالبی ارائه داده است. از نتیجۀ این پژوهش برمیآید که پس از عملی ساختن پیشنهادها و اصلاحات لازم، با توجه به ساختار و نگرش دقیق به پیشگامان عرصۀ ادبیات تطبیقی و تمییز بین موازنه و مقارنه، این اثر بهمنزلۀ یک منبع کمکدرسی در دورههای تحصیلات تکمیلی در درس نقد ادبی مفید است.
همواره شیوههای نوینی در بهینهسازی و ارائه روشهای علمی نوین بمنظور بهبود کیفیت آموزش زبان ارائه شده است. کتاب پیش رو با کنکاشی در آموزش زبان عربی قصد ارائه شیوه نوینی دارد، اما سؤال اینجاست که نقاط مثبت و کاستیهای رویکرد این کتاب و گفتمان غالب بر آن چیست؟ با بررسی و تحلیل انتقادی نظاممند کتاب «المرجع فی تدریس اللغة العربیة» ...
بیشتر
همواره شیوههای نوینی در بهینهسازی و ارائه روشهای علمی نوین بمنظور بهبود کیفیت آموزش زبان ارائه شده است. کتاب پیش رو با کنکاشی در آموزش زبان عربی قصد ارائه شیوه نوینی دارد، اما سؤال اینجاست که نقاط مثبت و کاستیهای رویکرد این کتاب و گفتمان غالب بر آن چیست؟ با بررسی و تحلیل انتقادی نظاممند کتاب «المرجع فی تدریس اللغة العربیة» و به شیوه توصیفی- تحلیلی و با نگاهی جامع بر گفتمان حاکم بر نویسنده، و بر اساس نظریه سه بعدی فرکلاف، دستاورهای این بحث را چنین برشمرد: وجود گفتمانهای متعدد تجربی آموزشی و زبانشناختی، نشان از ایجاد تغییر و بازآفرینی رویکردی نوین و فرا رفتن از شیوههای سنتی تدریس دارد، اما راهکارهای مؤلف نظاممند و واضح نیست. استفاده از تشبیهها و استعارهها برای بیان ایدههای علمی و غلبه سبک ادبی به عنوان عامل توجیهگر، گفتمان را از جنبه علمی به سمت ایدئولوژیک کشانده است و ارزش بیانی جملات نیز بجای بار علمی، دارای بار اقناعی هستند. با وجود شباهت عناصر گفتمای حاکم بر کلام نگارنده، با برخی رویکردهای ارتباطی در حوزه آموزش زبان، همسویی کاملی با آنها ندارد و برخلاف آنچه در روشهای نوین ارتباطی وجود دارد، شاهد نوعی نابرابری قدرت بین نهاد مسلط معلم-شاگرد هستیم. با توجه به حضور عناصر و بسترهای رویکرد سنتی، نگارنده در ادعای ارائه شیوه نوین دچار نوعی افراطگرایی شده که با ادعای او سنخیتی ندارد؛ در نتیجه میتوان شیوه او را آمیزهای از شیوه سنتی و نوین با تکیه بر تجربیات شخصی دانست، که چندان پایه علمی مستندی برای آن نمیتوان متصور شد.
کتابهایی که در یک موضوع نگاشته میشود گاهی این سؤال را درپی دارد که با وجود بودن یکی، فایدة بعدی چیست؟ آیا نقص یا خللی نویسندة دوم را بر آن داشته که دست به نگارش جدیدی بزند یا حتی فراتر از آن با وجود بودن تألیفات فراوانی در متون منتخب، که گاهی با شرح و تحلیل همراه است، چه سودی بهبار میآورد؟ دو کتاب موردنقد در یک سال نگاشته شده و ...
بیشتر
کتابهایی که در یک موضوع نگاشته میشود گاهی این سؤال را درپی دارد که با وجود بودن یکی، فایدة بعدی چیست؟ آیا نقص یا خللی نویسندة دوم را بر آن داشته که دست به نگارش جدیدی بزند یا حتی فراتر از آن با وجود بودن تألیفات فراوانی در متون منتخب، که گاهی با شرح و تحلیل همراه است، چه سودی بهبار میآورد؟ دو کتاب موردنقد در یک سال نگاشته شده و هر کدام با انگیزهای خاص یا احساس نیازی گردآوری شده است. اگر دو تألیف در یک سطح و با رویکرد واحدی بود امر موازنه دقیقتر و قدری سختتر میشد، اما از این دو تألیف مختارات عامری درسنامهای برای این مادة درسی بهشمار میآید و دیگری در راستای کتابهای سازمان سمت است که بیشتر جنبة آموزشی دارد و معیارهای خاصی نیز برای چاپ این کتابها دارد. نویسنده قصد خود را تکمیل کتاب تاریخ خود دانسته است. بهسبب شکل دو اثر و شیوة پرداختن به متون این دوره، مقایسة دقیق بین دو کتاب کمی دشوار بهنظر میرسد. از مهمترین نتایج حاصل از این تحقیق آنکه اشکالات تقریباً فراوان شکلی و محتوایی در هر دو کتاب وجود دارد که نباید در کتابهای آموزشی وجود داشته باشد. گزینش سرودهها در کتاب مختارات بیشتر بر اساس واقعیت دانشجوی کارشناسی است و کاملاً یک درسنامه بهشمار میآید، اما متون در کتاب المنتخب کاملتر و متنوعتر است.
رویکرد ساختارگرایی در مطالعات ادبی ازجمله رویکردهایی است که در طول یک قرن اخیر بهشدت مورد توجه صاحبنظران و ناقدان قرار گرفته و سعی شده است بسیاری از آثار ادبی بر این اساس تحلیل و بررسی شود. کتاب الرؤی المقنعة؛ نحو منهج بنیوی فی دراسة الشعر الجاهلی یکی از آثار ارزندۀ ناقد برجستۀ معاصر عرب، کمال ابودیب است. او تلاش کرده در این کتاب، ...
بیشتر
رویکرد ساختارگرایی در مطالعات ادبی ازجمله رویکردهایی است که در طول یک قرن اخیر بهشدت مورد توجه صاحبنظران و ناقدان قرار گرفته و سعی شده است بسیاری از آثار ادبی بر این اساس تحلیل و بررسی شود. کتاب الرؤی المقنعة؛ نحو منهج بنیوی فی دراسة الشعر الجاهلی یکی از آثار ارزندۀ ناقد برجستۀ معاصر عرب، کمال ابودیب است. او تلاش کرده در این کتاب، با الهام از رویکردهای مطرح نقد ادبی در غرب و با محوریت ساختارگرایی، با شیوهای جدید به تحلیل و بررسی شعر جاهلی بپردازد و با انتقاد از دیدگاههای سنتی و کلیشهای دربارۀ شعر جاهلی، طرحی نو دراندازد. در این مقاله تلاش کردهایم با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و انتقادی به نقد و بررسی این اثر بپردازیم. نتایج این پژوهش نشان میدهد که رویکرد حاکم بر این کتاب چندان هم ساختارگرایانه نیست و بیشتر پساساختارگرایانه است. علی رغم تحلیلهای ارزنده و نکتهسنجیهای موشکافانه دربارۀ رمزها و پیامهای نهفته در شعر جاهلی، استفاده از رویکردهای مختلف در تحلیل، حجم زیاد صفحات کتاب، توضیحات مفصل نویسنده، استفاده از جدولها و نمودارهای پیچیده و بهکارگیری علائم اختصاری که برخی ابداعی خود اوست، کتاب را تا حد زیادی کسلکننده و فهم مطالب آن را دشوار ساخته است. البته این نقصها از ارزش علمی و پژوهشی کتاب نمیکاهد و باید آن را جزو تلاشهای ارزنده در راستای تحلیل شعر کهن عربی بر مبنای رویکردهای نوین نقد ادبی دانست.
گردآوری متن آموزشی مناسب از شعر معاصر عرب کار طاقت فرسائی است، زیرا باید گرایشهای گوناگون شعری، گستردگی جغرافیایی و تاریخی، کثرت رخدادهای شعری و فراوانی شاعران بزرگ را در شعر معاصر عرب نشان دهد. همچنین، باتوجه به نقش تربیتی رشتههای ادبیات، لازم است که جنبه تربیتی این متون هم مد نظر باشد. کتاب «موسوعة الشعراء العرب المعاصرین(دراسات ...
بیشتر
گردآوری متن آموزشی مناسب از شعر معاصر عرب کار طاقت فرسائی است، زیرا باید گرایشهای گوناگون شعری، گستردگی جغرافیایی و تاریخی، کثرت رخدادهای شعری و فراوانی شاعران بزرگ را در شعر معاصر عرب نشان دهد. همچنین، باتوجه به نقش تربیتی رشتههای ادبیات، لازم است که جنبه تربیتی این متون هم مد نظر باشد. کتاب «موسوعة الشعراء العرب المعاصرین(دراسات و مختارات)» نوشته «نجیب بعینی» پژوهشگرلبنانی، یکی ازاین مجموعه گزیدههای شعر معاصر عرب است که گاهی آن را به عنوان یکی منابع درسی متون نظم معاصر، معرفی مینمایند. برای شناخت ویژگیهای خوب وبد این کتاب، میتوان با روش توصیفی وتحلیلی نقد محتوای کمی وکیفی آن، دریافت که ویژگی بارز این کتاب، گزینش نمونه شعرهایی از شعر معاصر عرب است که واکنشی به مسائل سیاسی روز به شمار میرود ونوعی تعهد ادبی را در حوزه سیاست واخلاق نشان میدهد. ضمن اینکه به شعر شاعرانی از حوزه کشورهای خلیج فارس توجه کرده است که معمولا دیگر گزیده های شعر معاصر عرب، آنان را نادیده انگاشتهاند. این امر نشاندهنده پوشش گستره جغرافیایی بیشتری است، اما با این وجود فاقد شیوه علمی نگارش متن آموزشی است، نه اخلاق علمی را در استناددهی رعایت نموده ونه ازتحلیل هنری ونقد ادبی، بهره برده است. معیار موضوعی هم ندارد، لذا نمیتوان آن را شایسته یک متن آموزشی دانشگاهی در مقاطع تحصیلات تکمیلی دانست. اگرچه تدریس آن در دوره کارشناسی تا حدودی قابل قبول می نماید.
نگارش کتاب درسی و آموزشی از یکسو به دانش، تخصص و تجربۀ نویسنده و از سوی دیگر نیازمند رعایت معیارهایی است که چنین کتابی باید داشته باشد. بنابراین کتابی که با هدف ویژۀ آموزش در دانشگاه تدوین میشود باید به محک نقد درآید تا قصد و هدف نویسنده ارزیابی شود. این مقاله درپی آن است تا کتاب ملامح الأدب فی العصر العبّاسی الأول نوشتۀ عبدالهادی ...
بیشتر
نگارش کتاب درسی و آموزشی از یکسو به دانش، تخصص و تجربۀ نویسنده و از سوی دیگر نیازمند رعایت معیارهایی است که چنین کتابی باید داشته باشد. بنابراین کتابی که با هدف ویژۀ آموزش در دانشگاه تدوین میشود باید به محک نقد درآید تا قصد و هدف نویسنده ارزیابی شود. این مقاله درپی آن است تا کتاب ملامح الأدب فی العصر العبّاسی الأول نوشتۀ عبدالهادی عبدالله عطیه را از نظر ساختار و شکل ظاهر و محتوا، بر اساس دیدگاه و معیارهایی که ناقدان حوزۀ نقد کتاب ارائه کردهاند، مطالعه و ارزیابی کند. نویسندۀ کتاب در بخش مقدمه اشاره میکند که این کتاب را برای دانشجویان و پژوهشگران نوشته و تلاش داشته است در تلفیق تاریخ ادبیات با متون شعری خواننده را به فهمی از این دوره رهنمون سازد. مهمترین نتایج بهدست آمده از این تحقیق اشاره دارد که این کتاب در شاخصههای شکلی دچار کاستی است ازجمله: صفحهآرایی نامناسب، عدم تفاوت فونت متن اصلی و ابیات شعری، باببندی نامناسب و عدم تناسب در حجم آنها و... . در شاخصههای محتوایی نیز نقصهای جدی وجود دارد ازجمله: مشخص نبودن هدف، عدم تناسب بین عنوان و محتوا، فقدان روش و ... . در یک کلام میتوان گفت که این کتاب معیارهای لازم را بهمنزلۀ یک کتاب دانشگاهی برای مقطع کارشناسی ندارد، اما برای مقطع کارشناسی ارشد و دکتری میتواند بهعنوان یک کتاب جنبی در درس تاریخ ادبیات عصر عباسی اول به دانشجویان معرفی شود.
یکی از چالشبرانگیزترین درسهای رشتة زبان و ادبیات عربی، درس نقد ادبی است. این درس که سابقهای دیرین در دانشگاههای ایران دارد، منابع و کتابهای متعددی برای آموزش آن تعریف شده است. یکی از منابع مهم عربی در این زمینه، کتاب فی النقد الأدبی (1972م) اثرِ نویسندة معاصر لبنانی، عبدالعزیز عتیق است. این کتاب از قدیمترین کتابهای عربی ...
بیشتر
یکی از چالشبرانگیزترین درسهای رشتة زبان و ادبیات عربی، درس نقد ادبی است. این درس که سابقهای دیرین در دانشگاههای ایران دارد، منابع و کتابهای متعددی برای آموزش آن تعریف شده است. یکی از منابع مهم عربی در این زمینه، کتاب فی النقد الأدبی (1972م) اثرِ نویسندة معاصر لبنانی، عبدالعزیز عتیق است. این کتاب از قدیمترین کتابهای عربی در حوزة نقد ادبی است که بهمنزلۀ منبع دانشگاهی، در ایران و بسیاری از کشورهای عربی مورد استفاده قرار میگیرد. این کتاب در 380 صفحه و ده فصل تدوین شده است. مؤلف کتاب در شش فصل آغازین، به بررسی کلمة «ادبیات» بهمنزلۀ یکی از کلیدواژههای موضوع کتابش پرداخته و نشئت، شکلگیری و مفهوم این واژه را مورد واکاوی قرار میدهد و در ادامه، رابطة ادبیات با علم روانشناسی را تبیین میکند و آنگاه به بیان عناصر و انواع ادبیات میپردازد. توضیح دربارة مکاتبِ ادبی در غرب، تعریف نقد و بیانِ کارکرد و هدف آن، شیوههای مختلف در نقد ادبی و بحثی در رابطه با سرقتهای شعری، دیگر فصلهای کتاب را تشکیل میدهد. ساختار این کتاب، اصولی و روشمند است و مطالب تئوری و نظری را به شکلی منظم ارائه داده است، اما در تطبیق عملی مطالب بر متون ادبی، توفیق چندانی حاصل نکرده است. عدم ارجاع در اغلب موارد در نقلقولها، سرقت علمی، عدم تناسب در تقدیم و تأخیر مباحث، نپرداختن به آرا و نظرات ناقدان برجستة معاصر، ذکر مسائل غیرمرتبط به موضوع و .... ازجمله معایب شکلی و محتوایی کتاب است.
یکی از دوره های پر فراز و نشیب تاریخ عربی اسلامی دوره مملوکی و عثمانی است؛ دورهای که به ناحقّ انحطاط و افول ادبیات عربی نامیده شده با اینکه سرشار از تألیفات عدیدهای است که بر غنای ادبیات عربی اسلامی افزوده است، از جمله کتابهایی که در رابطه با تاریخ ادبیات این دوره نوشته شده است کتاب «تأریخ الأدب فی عصر الانحطاط (العصران المملوکی ...
بیشتر
یکی از دوره های پر فراز و نشیب تاریخ عربی اسلامی دوره مملوکی و عثمانی است؛ دورهای که به ناحقّ انحطاط و افول ادبیات عربی نامیده شده با اینکه سرشار از تألیفات عدیدهای است که بر غنای ادبیات عربی اسلامی افزوده است، از جمله کتابهایی که در رابطه با تاریخ ادبیات این دوره نوشته شده است کتاب «تأریخ الأدب فی عصر الانحطاط (العصران المملوکی والعثمانی)» اثر دکتر نادر نظام طهرانی است که در جستار حاضر به نقد آن میپردازیم؛ نقد و بررسی آثار علمی، سنّت پسندیدهای در حوزه علوم مختلف به شمار میرود، و اگر منصفانه و به دور از غرض ورزی صورت بگیرد، بر رشد وتعالی علمی جامعه کمک میکند و مؤلفان را نیز در بهبود و برطرف کردن معایب و کاستیهای آثارشان یاری خواهد رساند. پس از بررسی کتاب، میتوان نکات قوت را در چند مورد خلاصه کرد: حروف نگاری خوب، پرداختن به شعر و نثر در کنار تاریخ و شرح ابیات شعری، ابتکار و نوآوری در مقایسه با دیگر کتب آموزشی. نکات ضعفی هم مانند: نداشتن ارجاع و استناد و منابع، خلاصه گویی در برخی موارد و بر شمردن برخی شاعران فارس زبان ایرانی تبار در زمره شعرای عصر انحطاط.
هر پژوهش علمی از روش یا مجموعهای از روشها تبعیت کند. کتاب مناهج البحث الأدبی اثر یوسف خُلَیف در زمرۀ آثاری است که در حوزۀ روشهای تحقیق و شیوۀ تدوین اثری علمی نوشته شده است. مقالۀ حاضر در صدد است با روش توصیفی ـ انتقادی، این کتاب را از نظر شکلی و محتوایی مورد نقد قرار دهد. با توجه به علاقۀ نگارنده به مباحث روششناسی در پژوهشهای ...
بیشتر
هر پژوهش علمی از روش یا مجموعهای از روشها تبعیت کند. کتاب مناهج البحث الأدبی اثر یوسف خُلَیف در زمرۀ آثاری است که در حوزۀ روشهای تحقیق و شیوۀ تدوین اثری علمی نوشته شده است. مقالۀ حاضر در صدد است با روش توصیفی ـ انتقادی، این کتاب را از نظر شکلی و محتوایی مورد نقد قرار دهد. با توجه به علاقۀ نگارنده به مباحث روششناسی در پژوهشهای علمی، کتاب یادشده برای نقد انتخاب شد. نتایج پژوهش نشان میدهد کتاب مذکور دارای محاسن و معایبی است: از محاسن آن طبقهبندی مطالب از علم روششناسی در غرب تا ادبیات عربی؛ اختصاص فصلی به شیوۀ تدوین پایاننامه؛ نقد بیطرفانۀ روشهای پژوهش در برخی از آثار قدیم و معاصر عربی؛ و ذکر نمونههایی برای آنها، ارائۀ مأخذشناسی در فصل چهارم، و از معایب این کتاب ایرادات چاپی، ویرایشی و گاهی نحوی؛ عدم هماهنگی میان عنوان کتاب و اهداف نویسنده؛ عدم مطابقت عنوان فصلها با محتوای آن؛ عدم مطابقت فهرست مطالب با محتوا؛ و عدم وجود فهرست منابع است.
کتاب الأدب و النصوص لغیر الناطقین بالعربیة نوشتۀ حسن خمیس الملیجی، کتابی درسی است که با هدف آموزش متون نظم و نثر عربی در سطح پیشرفته برای فراگیران غیرعربزبان، طراحی و تدوین شده است. مقالۀ حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و با توجه به معیارهای ویژۀ نقد کتب درسی، به ارزیابی و نقد کتاب مذکور پرداخته تا از این رهگذر، ضمن بیان ویژگیهای شکلی ...
بیشتر
کتاب الأدب و النصوص لغیر الناطقین بالعربیة نوشتۀ حسن خمیس الملیجی، کتابی درسی است که با هدف آموزش متون نظم و نثر عربی در سطح پیشرفته برای فراگیران غیرعربزبان، طراحی و تدوین شده است. مقالۀ حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و با توجه به معیارهای ویژۀ نقد کتب درسی، به ارزیابی و نقد کتاب مذکور پرداخته تا از این رهگذر، ضمن بیان ویژگیهای شکلی و محتوایی، کاستیها و امتیازات آن را برای جامعۀ هدف تبیین کند. نتایج این مطالعه نشان میدهد صرفنظر از اشکالات شکلی، باتوجه به امتیازاتی مانند جامعیت محتوایی، انسجام ساختاری، روش ارائۀ درسها، زبان ساده و روان، و عدم مغایرت با مبانی اخلاقی و دینی میتواند بهمنزلۀ یکی از منابع فرعی درس آموزش متون در دورۀ کارشناسی زبان و ادبیات عربی مورد استفاده قرار گیرد.