نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه پیام نور،

چکیده

یکی از چالش‌برانگیزترین درس‌های رشتة زبان و ادبیات عربی، درس نقد ادبی است. این درس که سابقه­ای دیرین در دانشگاه­های ایران دارد، منابع و کتاب­های متعددی برای آموزش آن تعریف شده است. یکی از منابع مهم عربی در این زمینه، کتاب فی النقد الأدبی (1972م) اثرِ نویسندة معاصر لبنانی، عبدالعزیز عتیق است. این کتاب از قدیم­ترین کتاب‌های عربی در حوزة نقد ادبی است که به‌منزلۀ منبع دانشگاهی، در ایران و بسیاری از کشورهای عربی مورد استفاده قرار می­گیرد. این کتاب در 380 صفحه و ده فصل تدوین شده است. مؤلف کتاب در شش فصل آغازین، به بررسی کلمة «ادبیات» به‌منزلۀ یکی از کلیدواژه­های موضوع کتابش پرداخته و نشئت، شکل­گیری و مفهوم این واژه را مورد واکاوی قرار می­دهد و در ادامه، رابطة ادبیات با علم روان­شناسی را تبیین می‌کند و آنگاه به بیان عناصر و انواع ادبیات می­پردازد. توضیح دربارة مکاتبِ ادبی در غرب، تعریف نقد و بیانِ کارکرد و هدف آن، شیوه­های مختلف در نقد ادبی و بحثی در رابطه با سرقت‌های شعری، دیگر فصل­های کتاب را تشکیل می­دهد. ساختار این کتاب، اصولی و روشمند است و مطالب تئوری و نظری را به شکلی منظم ارائه داده است، اما در تطبیق عملی مطالب بر متون ادبی، توفیق چندانی حاصل نکرده است. عدم ارجاع در اغلب موارد در نقل‌قول­ها، سرقت علمی، عدم تناسب در تقدیم و تأخیر مباحث، نپرداختن به آرا و نظرات ناقدان برجستة معاصر، ذکر مسائل غیرمرتبط به موضوع و .... ازجمله معایب شکلی و محتوایی کتاب است.

کلیدواژه‌ها

آذرشب، م.ع.، و آذرشب، ز. (1394). النقد الأدبی (محاولة تأصیل). تهران: سمت.
احمدیان، ح. (1393). مناهج النقد الأدبی العربی المعاصر (عملی- تطبیقی). تهران: دانشگاه اصفهان- سمت.
ادونیس، ع.ا. (1986). زمن الشعر. بیروت: دارالفکر.
ال. گورین، و.، لیبر، ا.ج.، ویلینگهام، ج.ا.، و مورگان، ل. (1394). راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمة ز. مهین­خواه. تهران: اطلاعات.
پاینده، ح. (1388). برخی موانع فرهنگی در تدریس نقد ادبی به دانشجویان ایرانی. آموزش مهارت­های زبان، 1 (4/58)، 37ـ48.
جوانرودی، م. (1397). النقد والمکاتب الأدبیة. تهران: دانشگاه پیام نور.
رجائی، ن. (1378). آشنایی با نقدِ ادبی معاصر عربی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
زرین­کوب، ع. (1373). نقد ادبی. تهران: امیرکبیر.
سلیمی، ع. (1387). النقد والناقدون فی الأدب العربی. کرمانشاه: انتشارات دانشگاه رازی.
شایگان­فر، ح.ر. (1391). نقد ادبی. تهران: حروفیه.
شمیسا، س. (1394). نقد ادبی. ویراست سوم. تهران: میترا.
صابری، ع. (1384). النقد الأدبی وتطوره فی الأدب العربی. تهران: سمت.
صافی پیرلوجه، ح. (1394). نقد ادبی؛ از تأویل اثر تا تحلیل متن. نقد ادبی، 29، 53ـ91.
صیفی، ا. (1990). بیئات نقد الشعر عند العرب. اسکندریه: دارالمعرفۀ الجامعیۀ.
عتیق، ع. (1972). فی النقد الأدبی. بیروت: دارالنهضه العربیّه.
عموری، ن. (1395). نقد ادبی. تهران: دانشگاه پیام نور.
غریّب، ر. (1378ش). نقد برمبنای زیبایی­شناسی و تأثیر آن در نقد عربی. ترجمۀ ن. رجایی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
قصاب، و. (2007م). مناهج النقد الأدبی الحدیث: رؤیۀ إسلامیۀ. دمشق: دارالفکر.
قطب، س. (2006). النّقد الأدبی؛ أصوله ومناهجه. القاهره/ مصر: دارالشروق.
قندیلجی، ع.ا. (2013). منهجیة البحث العلمی. الأردن/ عمان: دار الیازوری العلمیّة.
کارتر، د. (1395). آشنایی با نظریه­های ادبی. ترجمة ف. میرزازاده. تهران: پارسیک.
مصطفی أحمد، ف.، و علی، ع.ر. (1393). فی النقد الأدبی الحدیث؛ منطلقات وتطبیقات. قم: فاروس.
مندور، م. (1385). نقد و ناقدان معاصر. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
میرزازاده، ف. (1395). مقدمة کتاب آشنایی با نظریه­های ادبی از دیوید کارتر. تهران: پارسیک.
میرقادری، ف. (1393). نقد و بررسی مناهج النقد الأدبی الحدیث: رؤیه إسلامیّه. پژوهش­نامة انتقادی متون و برنامه­های علوم انسانی، 4، 127ـ141.