نقدنامه زبان و ادبیات عربی

چکیده نقد ادبی کاری خلاق است که اثری را به‌نحو تازه‌ای می‌خواند و از زوایای ناپیدای آن رونمایی می‌کند، به‌شرط آن‌که منتقد ادبی به‌اندازة صاحب اثر دارای ذوق و خلاقیت و نیز آشنا با فنون ادبی باشد. در اهمیت نقد ادبی همین بس که با آن همواره ادبیات و علوم ادبی متحول و زنده می‌ماند و معیارهای بِه‌روزتر و جدیدتری به ادبیات عرضه می‌کند.
مقالة حاضر، که با هدف نقد و بررسی کتاب من آفاق الأدب المقارَن نوشتة داود سلّوم نوشته شده، ضمن اشاره به نقاط ضعف و قوت این اثر در تلاش است تا گامی در ارتقای سطح کیفی آن بردارد. کتابی که سعی دارد حوزه‌های گوناگونی از ادبیات تطبیقی را پیشِ‌روی مخاطب خود بگشاید و نمونه‌های متعدد و متنوعی از آن را به‌منظور شناساندن ادبیات عربی ـ اسلامی ـ جهانی و نیز تأثیر آن‌ها در یک‌دیگر ارائه کند. گفتار پیش‌‌رو ضمن آن‌که کتاب مورد‌نظر را با شیوة توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد تحلیل انتقادی کنکاش می‌کند، نتایجی را دربارة این کتاب پیش‌روی ما قرار می‌دهد که جمع میان «تکرار و نوآوری»، «تعصب و آزاد‌اندیشی»، و «بیان سطحی و عمیق موضوعات» از مهم‌ترین آن‌هاست.

چکیده با توجه به شتاب روزافزون تولید علم و انتشارات مقالات، گاهی شاهد شتاب‌زدگی و عدم رعایت اصول مقاله‌نویسی در این مقالات می‌باشیم. بدون شک مقالات چاپ شده در نشریات و مجلات علمی، خالی از عیب و اشکال نخواهد بود و نقد آنها، که به «نقدِ نقد» موسوم شده، زمینۀ‌ یادگیری سایر نویسندگان را فراهم آورده و نیز سبب برطرف شدن ایراد و اشکال مقالات بعدی خواهد گشت. مجلۀ ادب عربی که توسط دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران مدیریت می‌شود، یکی از مجلات معتبر علمی - پژوهشی به شمار می‌رود. نویسندگان پژوهش حاضر به منظور بررسی انتقادی این مجله، 10 مقالۀ تطبیقیِ نگاشته‌شده به زبان فارسی را که از ده شمارۀ آخر آن انتخاب شده، به روش توصیفی- تحلیلی آنها را از جنبه‌های ساختاری مانند: عنوان، چکیده، کلیدواژگان، ارتباط نتیجه‌ با سؤالات و نیز منابع و استناددهی مورد بررسی قرار داده و با استفاده از نرم‌افزارspss مورد تحلیل و ارزیابی قرار داده‌اند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد این مقالات از حیث اسلوب مقاله‌نویسی در سطحی قابل قبول قرار دارند امّا برخی کاستی‌ها در ساختار آنها مشاهده می‌شود مانند: 5 عنوان نادرست که بیشتر به استفاده از کلمۀ «بررسی» در عنوان برمی‌گردد. چکیدۀ مقالات نیز دارای ضعف‌هایی مانند عدم طرح روش، هدف، نتایج و مکتب مورد استفاده است. در چندین مورد از مقدمۀ مقالات نیز روش، هدف و سؤال پژوهش مطرح نشده است. بارزترین نقص مقالات به کلیدواژگان و نیز عدم ذکر مکتب تطبیقی مورد استفاده برمی‌گردد.

چکیده نقد ساختاری و محتوایی کتابهای آموزشی، یکی از برجسته‌ترین فعالیت های علمی است که گذشته از آگاهی‌بخشی و گشودن راه بر پژوهشهای کاربردی، نویسندگان را به تألیف بر اساس موازین دقیق علمی سوق می‌دهد. کتاب « ادبیات داستانی قدیم عربی، گونه‌شناسی و تحلیل عناصر داستانی » اثر خلیل پروینی و هومن ناظمیان از جمله کتابهایی است که با تأکید بر گونه‌شناسی و تحلیل عناصر داستان‌پردازی در نمونه‌های داستانی، سیر تحول ادبیات داستانی را در ادبیات قدیم عربی بررسی می‌نماید. پژوهش حاضر با روشی تحلیلی و با هدف توسعه پژوهش در حوزه نقد کتب دانشگاهی بر آن است تا با معرفی این‌کتاب و نقد ساختاری و محتوایی آن، گذشته از ترغیب نویسندگان به غنی‌تر نمودن مباحث کتاب، در مسیر پویایی و توسعه پژوهش در حوزه نقد کتب دانشگاهی گامی تازه بردارد. با توجه به رویکرد آموزشی کتاب، در صورت رفع کاستی‌های موجود، می‌توان از آن به‌عنوان منبعی کمک آموزشی در دانشگاهها، در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری بهره گرفت.

چکیده اولین جرقه‌های علم بلاغت نزد مسلمانان را باید در قرن‌های چهارم و پنجم هجری جست‌وجو کرد که ریشه در ذهنیت و فلسفه یونایی دارد.به مرور زمان و پیشرفت در تمامی زمینه‌‌ها در علم بلاغت نیز همچون دیگر علوم، احساس نیاز به یک رویکرد جدید سبب شد نظریه‌های بلاغت جدید در برابر بلاغت سنتی قد علم کنند.
کتاب «نحو بلاغة جدیدة» یکی از تألیفات خلیل کفوری است که به موضوع بلاغت جدید و ارتباط آن با سایر علوم پرداخته است. این کتاب مانند همه تألیفات بشری کاستی‌ها و نادرستی‌هایی دارد که بررسی انتقادی کتاب مزبور و میزان توفیق آن به عنوان یک منبع مفید در زمینه بلاغت جدید دستمایه نگارش این مقاله است.در این بررسی معلوم شد که مؤلف در مباحث مربوط به رابطه علم بلاغت با سایر علوم از برخی از اصطلاحات تعریف واضحی ارائه نداده است؛ اما قسمت عمده کاستی‌های این کتاب در حیطه پیچیدگی زبان مؤلف در تبیین موضوع است.

چکیده کتاب «ابوالعلاء معرّی در بوتۀ نقد ادب تطبیقی» اثر نرجس توحیدی‌فر نویسندة معاصر ایرانی است. مؤلف در این اثر تطبیقی، به بررسی اندیشۀ ابوالعلاء معرّی و تطبیق آن با افکار اپیکور، شوپنهاور، نیچه، دانته و صادق هدایت می‌پـردازد. هدف مقالۀ حاضر که با روش توصیفی ـ تحلیلی نوشته شده، نقد و بررسی جنبه‌های گوناگون شکلی و محتوایی این کتاب است. یافته‌های پژوهش بیان‌گـر این است که نویسنده، اثر خود را با قلمی سلیس و روان و با بهره‌گیری از یک زبان علمی و منطقی به رشتۀ تحریر در آورده است. وی مطالب باارزشی را در اختیار مخاطب قرار داده و به ارائۀ تحلیل‌های خوب و سودمندی اقدام‌ کرده است. بیان وجوه تشابه و تفاوت بین اندیشه‌های شخصیّت‌های مطرح شده در کتاب بر جایگاه و اهمیت آن به‌ویژه بر جنبۀ پژوهشی اثر افزوده و آن را به‌نوبۀ خود، متناسب با نیازهای جامعۀ علمی و ادبی معاصر قرار داده است. از سوی دیگر، برخی از نارسایی‌های نگارشی، ویرایشی و محتوایی در این کتاب دیده می‌شود که رفع این موارد می‌توانـد بر ارزش و سودمندی آن بیفزاید.

چکیده تدوین منابع آموزشی صرف و نحو از دیرباز مورد توجه دانشمندان زبان عربی بوده و است. کتاب «دستور کاربردی زبان عربی جلد دوم: آموزش نحو » تالیف عبد الرسول کشفی، دکترای فلسفه و حکمت اسلامی، از جمله آثاری است که جهت آموزش نحو در دانشگاه ها به رشته تحریر درآمده و مورد توجه مدرسان و دانشجویان واقع و چاپ های متعددی از آن منتشر شده است. نیاز به منابع کارا بر اساس شاخص ها و استانداردهای یک کتاب درسی دانشگاهی، بررسی و نقد این اثر را ضروری می نماید. این پژوهش بر اساس دستورالعمل شورای بررسی متون و تحلیل محتوای کتاب، به بررسی و نقد این کتاب پرداخته است. نتایج به دست آمده عبارتند از: وضوح و سهولت اثر، پرداختن به مباحث کلی و کاربردی و اجتناب از ذکر جزئیات غیر کاربردی، تنوع و کاربردی بودن تمرینات، تقسیم بندی های مناسب و استفاده از شاهد مثالهای قرآنی و روایی که علاوه بر جذابیت محتوایی، برای دانشجویان مأنوس است؛ در کنار این مزایا، این اثر دارای اشکالات متعدد لفظی و محتوایی است که در این مقاله بدان پرداخته شده است به علاوه از نظر سطح محتوایی کتاب، این اثر بیشتر مناسب رشته های غیر تخصصی به نظر می رسد.

چکیده در این جستار کتاب «الکافی فی البلاغة : البیان و البدیع والمعانی» که یکی از کتب آموزشی علوم بلاغی و اثر ایمن امین عبدالغنی است را به منظور معرفی به جامعه علمی مورد تحلیل و بررسی نقادانه قرار داده‌ایم. این اثر با روش تحلیل محتوا مورد نقد و بررسی قرار گرفته و مهمترین نتایج در دو بخش نقاط قوت وکاستی‌های کتاب تبیین شده است. از مهمترین نقاط قوت کتاب می‌توان به این موارد اشاره کرد: داشتن زبانی روان وبدون اغلاط املایی ونگارشی، تمایز اصل متن با شاهد مثالها، اعراب گذاری دقیق آیات قرآنی و روایات و اشعار، وجود شاهد مثال‌های متنوع و اجتناب از شاهد مثالهای تکراری، تنوع شاهد مثالها در قالب تمارین کاربردی از متون مختلف اعم از آیات و روایات واشعار دوره های مختلف، استفاده از جنبه ذوقی وعلمی بلاغت در مسائل دینی وفقهی و تفسیری ، استفاده از دستاوردهای بلاغت جدید مانند آواشناسی و تصاویر فنی، توضیح شاهد مثالها اعم از آیات وروایات واشعار به شکل مفصل و واضح . از کاستی‌های کتاب می‌توان به فقدان جداول و نمودارهای مناسب، نداشتن طرح مناسب روی جلد وهمچنین قلم نامناسب برای عبارات روی جلد، عدم رعایت نگارش یاء منقوص و مقصوره در برخی موارد اشاره نمود.

چکیده با توجه به آمیختگی برخی از رشته‌های دانشگاهی با زبان عربی، کتاب‌های بسیاری در ارتباط با آموزش قواعد عربی نگاشته شده است؛ یکی از این کتابها که مورد استقبال مخاطبان قرارگرفته و چندین بار نیز تجدید چاپ شده است کتاب «آموزش صرف» از عبدالرسول کشفی است که در راستای تسهیل فراگیری صرف عربی برای رشته‌های دانشگاهی تالیف شده و مورد توجه علاقه‌مندان به فراگیری این علم، قرار گرفته است. این پژوهش در راستای بهینه‌سازی کتاب-های آموزشی به ارزیابی کتاب از لحاظ ساختار و محتوا پرداخته و به نتایجی دست یافته که از قرار زیر است:
نویسنده، نوآوری‌هایی در خصوص آموزش نگارش تحلیل صرفی، ساده‌سازی مباحث مربوط به اعلال، به کارگیری نمونه‌های مختلف متنی از قرآن و نهج البلاغه تا جملات ساده روزمره و استفاده از تمرین‌های کاربردی داشته و از زبانی بسیار شیوا و ساده برای ارائه مطالب بهره برده است در عین حال، گاه در تبیین مباحث، دقت لازم را نداشته، به همین جهت، کتاب از برخی اشتباهات محتوایی نیز خالی نیست. سطح کتاب متناسب با همه دانشجویان مبتدی در علم صرف است

چکیده هدف از تألیف کتاب در حوزه شعر پایداری معاصر، آشنایی مخاطب با عناصر پایداری است تا مؤلف بتواند بر اشتیاق و انگیزه مراجعه به چنین حوزه‌ای بیفزاید. از این رو کتاب شعر پایداری در عراق معاصر در صدد آن بر آمده است تا شمار فراوانی از شاعران پایداری در عراق، در دوره‌ی معاصر را معرفی نموده وبه تحلیل عناصر پایداری در اشعار آنان از دو منظر محتوا و سبک بپردازد. فضای کلی کتاب، ترسیم کننده فضای سیاسی عراق، کودتای حزب بعث، شعر پایداری در عراق، تبیین اهمیت موضوع پایداری در ادبیات عراق، دسته بندی هشت شاعر در دو بخش نسل اول و نسل دوم و بررسی شعر پایداری آنان در دو بخش محتوایی و سبکشناختی است. هر چند انتظارات مخاطب در این حوزه برآورده نشده ونتیجه ارزیابی و مطالعه این کتاب، از آن حکایت دارد که نویسنده در بررسی وتحلیل شعر پایداری معاصر عراق با ویکردی توصیفی–تحلیلی، تا حدودی در دسته‌بندی شاعران از ترتیب موضوعی، خارج وبه نوعی به خلط مبحث دچار شده و در کنار آن تناسبی میان حجم بعضی فصل‌ها و مطالب ارائه شده وجود ندارد. بر همین اساس میتوان این کتاب را در شمار آثاری دانست که به بررسی مروری وگذرای موضوع پایداری در شعر معاصر عراق پرداخته و به عنوان مرجعی برای خواننده در شناسایی قصیده‌های متناسب با موضوع پایداری مطرح می‌شود. مرجعی که در تلاش است به نوعی، به گردآوری آثار برخی از شاعران عراقی برای پژوهشگر حوزه ادبیات پایداری بپردازد تنها به جنبههایی از موضوع پایداری پرداخته وزوایای بسیاری از آن مسکوت مانده است.

چکیده همواره شیوه‌های نوینی در بهینه‌سازی و ارائه روش‌های علمی نوین بمنظور بهبود کیفیت آموزش زبان ارائه ‌شده ‌است. کتاب پیش رو با کنکاشی در آموزش زبان عربی قصد ارائه شیوه نوینی دارد، اما سؤال اینجاست که نقاط مثبت و کاستی‌های رویکرد این کتاب و گفتمان غالب بر آن چیست؟ با بررسی و تحلیل انتقادی نظام‌مند کتاب «المرجع فی تدریس اللغة العربیة» و به شیوه توصیفی- تحلیلی و با نگاهی جامع بر گفتمان حاکم بر نویسنده، و بر اساس نظریه سه‌ بعدی فرکلاف، دستاورهای این بحث را چنین برشمرد: وجود گفتمان‌های متعدد تجربی آموزشی و زبان‌شناختی، نشان از ایجاد تغییر و بازآفرینی رویکردی نوین و فرا رفتن از شیوه‌های سنتی تدریس دارد، اما راهکارهای مؤلف نظام‌مند و واضح نیست. استفاده از تشبیه‌ها و استعاره‌ها برای بیان ایده‌های علمی و غلبه سبک ادبی به عنوان عامل توجیه‌گر، گفتمان را از جنبه علمی به سمت ایدئولوژیک کشانده است و ارزش بیانی جملات نیز بجای بار علمی، دارای بار اقناعی هستند. با وجود شباهت عناصر گفتمای حاکم بر کلام نگارنده، با برخی رویکردهای ارتباطی در حوزه آموزش زبان، همسویی کاملی با آنها ندارد و برخلاف آنچه در روشهای نوین ارتباطی وجود دارد، شاهد نوعی نابرابری قدرت بین نهاد مسلط معلم-شاگرد هستیم. با توجه به حضور عناصر و بسترهای رویکرد سنتی، نگارنده در ادعای ارائه شیوه نوین دچار نوعی افراط‌گرایی شده که با ادعای او سنخیتی ندارد؛ در نتیجه می‌توان شیوه او را آمیزه‌ای از شیوه سنتی و نوین با تکیه بر تجربیات شخصی دانست، که چندان پایه علمی مستندی برای آن نمی‌توان متصور شد.

چکیده گردآوری متن آموزشی مناسب از شعر معاصر عرب کار طاقت فرسائی است، زیرا باید گرایش‌های گوناگون شعری، گستردگی جغرافیایی و تاریخی، کثرت رخدادهای شعری و فراوانی شاعران بزرگ را در شعر معاصر عرب نشان دهد. همچنین، باتوجه به نقش تربیتی رشته‌های ادبیات، لازم است که جنبه تربیتی این متون هم مد نظر باشد. کتاب «موسوعة الشعراء العرب المعاصرین(دراسات و مختارات)» نوشته «نجیب بعینی» پژوهشگرلبنانی، یکی ازاین مجموعه گزیده‌های شعر معاصر عرب است که گاهی آن را به عنوان یکی منابع درسی متون نظم معاصر، معرفی می‌نمایند. برای شناخت ویژگی‌های خوب وبد این کتاب، می‌توان با روش توصیفی وتحلیلی نقد محتوای کمی وکیفی آن، دریافت که ویژگی بارز این کتاب، گزینش نمونه شعرهایی از شعر معاصر عرب است که واکنشی به مسائل سیاسی روز به شمار می‌رود ونوعی تعهد ادبی را در حوزه سیاست واخلاق نشان می‌دهد. ضمن اینکه به شعر شاعرانی از حوزه کشورهای خلیج فارس توجه کرده است که معمولا دیگر گزیده های شعر معاصر عرب، آنان را نادیده انگاشته‌اند. این امر نشان‌دهنده پوشش گستره جغرافیایی بیشتری است، اما با این وجود فاقد شیوه علمی نگارش متن آموزشی است، نه اخلاق علمی را در استناد‌دهی رعایت نموده ونه ازتحلیل هنری ونقد ادبی، بهره برده است. معیار موضوعی هم ندارد، لذا نمی‌توان آن را شایسته یک متن آموزشی دانشگاهی در مقاطع تحصیلات تکمیلی دانست. اگرچه تدریس آن در دوره کارشناسی تا حدودی قابل قبول می ‌نماید.

چکیده یکی از دوره های پر فراز و نشیب تاریخ عربی اسلامی دوره مملوکی و عثمانی است؛ دوره‌ای که به ناحقّ انحطاط و افول ادبیات عربی نامیده شده با این‌که سرشار از تألیفات عدیده‌ای است که بر غنای ادبیات عربی اسلامی افزوده است، از جمله کتاب‌هایی که در رابطه با تاریخ ادبیات این دوره نوشته شده است کتاب «تأریخ الأدب فی عصر الانحطاط (العصران المملوکی والعثمانی)» اثر دکتر نادر نظام طهرانی است که در جستار حاضر به نقد آن می‌پردازیم؛ نقد و بررسی آثار علمی، سنّت پسندیده‌ای در حوزه علوم مختلف به شمار می‌رود، و اگر منصفانه و به دور از غرض ورزی صورت بگیرد، بر رشد وتعالی علمی جامعه کمک می‌کند و مؤلفان را نیز در بهبود و برطرف کردن معایب و کاستی‌های آثارشان یاری خواهد رساند. پس از بررسی کتاب، می‌توان نکات قوت را در چند مورد خلاصه کرد: حروف نگاری خوب، پرداختن به شعر و نثر در کنار تاریخ و شرح ابیات شعری، ابتکار و نوآوری در مقایسه با دیگر کتب آموزشی. نکات ضعفی هم مانند: نداشتن ارجاع و استناد و منابع، خلاصه گویی در برخی موارد و بر شمردن برخی شاعران فارس زبان ایرانی تبار در زمره شعرای عصر انحطاط.